Legal compliance by design in de infectieziektebestrijding (1/4)

Deel 1 – Waarom?

De gezondheidszorg in Nederland is één van de meest gedigitaliseerde sectoren en het uitwisselen van gegevens is essentieel. Dit geldt ook voor de infectieziektebestrijding. Tegelijkertijd zijn er veranderingen op het gebied van wet- en regelgeving die invloed hebben op hoe die gegevens worden beheerd en uitgewisseld. Dit artikel biedt een inleiding op de relevante wet- en regelgeving en legt uit waarom deze wet- en regelgeving zo belangrijk is voor de informatievoorziening van de infectieziektebestrijding.
Dit artikel is een onderdeel in een reeks van artikelen waarin wordt aangetoond hoe de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) en de Wet Publieke Gezondheid (WPG) de basis vormen voor een georganiseerde informatievoorziening in de gezondheidszorg en dan specifiek in de infectieziektebestrijding. In dit artikel worden de wettelijke kaders van de infectieziektebestrijding in Nederland geïntroduceerd en is op hoofdlijnen de basis gelegd voor het begrip van de WPG en WGBO. Ook wordt uitgelegd hoe Legal compliance by design een goede basis is voor het organiseren van de informatievoorziening en waarom dit belangrijk is.
In de volgende artikelen in deze artikelenreeks wordt verder ingegaan op de specifieke impact van de WPG en WGBO op de informatievoorziening. Deze artikelenreeks wordt afgesloten met praktische aanbevelingen hoe organisaties Legal compliance by design kunnen implementeren.

Legal compliance by design

Legal compliance by design is het proactief integreren van wet- en regelgeving bij de ontwikkeling van de informatievoorziening. Hierdoor worden organisaties in staat gesteld om te voldoen aan de vereisten uit de relevante wet- en regelgeving. Zo wordt voorkomen dat er achteraf aanpassingen gedaan moeten worden aan de informatievoorziening en dat organisaties niet meer compliant zijn aan geldende wet- en regelgeving.
Overigens is het aan te bevelen om tijdens het ontwikkelen van wet- en regelgeving de impact op de informatievoorziening te bepalen. Hierdoor zal de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving vergroot worden en kan Legal compliance by design eenvoudiger worden toegepast bij het ontwikkelen van de informatievoorziening.

Belangrijke wetten in de gezondheidszorg

In deze artikelenreeks wordt geconcentreerd op twee belangrijke wetten voor de infectieziektebestrijding in Nederland:

Wet Publieke Gezondheid (WPG): Deze wet legt vast hoe de publieke gezondheidszorg georganiseerd moet worden en is vooral gericht op preventie van ziekten en op de samenwerking tussen verschillende overheidsinstanties.
Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO): Deze wet regelt de relatie tussen patiënt en zorgverlener. De WGBO bepaalt onder andere hoe gegevens over behandelingen en diagnoses moeten worden vastgelegd en beschermd.
Of de WPG of WGBO van toepassing is op een casus, hangt af van de specifieke context. Een voorbeeld hiervan is burgercontact. Als er burgercontact plaatsvindt en er algemene informatie wordt verstrekt aan de burger zoals bijvoorbeeld quarantainemaatregelen, vindt deze interactie plaats binnen de kaders van de publieke gezondheid en dus de WPG. Burgercontact kan ook leiden tot individueel medisch advies zoals medicatievoorschriften. Dan is er sprake van een behandelrelatie tussen burger en zorgverlener en zal de WGBO van toepassing zijn. Het is mogelijk dat een interactie met de burger verschuift van een interactie in het kader van de WPG naar een interactie in het kader van de WGBO. Oftewel: voor het inrichten van de informatievoorziening voor burgercontact in de infectieziektebestrijding is een goed begrip van zowel de WPG als de WGBO belangrijk.

De WPG en WGBO worden hieronder in hoofdlijnen geïntroduceerd.

Wet Publieke Gezondheid

In de wereld van de publieke gezondheidszorg is de WPG dé sleutel tot het nemen van gezondheid-bevorderende en -beschermende maatregelen voor zowel de bevolking in het algemeen als voor specifieke groepen. Denk hierbij aan het voorkomen en vroegtijdig opsporen van ziekten. Preventie staat centraal binnen de WPG. Alle activiteiten zijn gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen en het bevorderen van welzijn. Deze wet legt tevens de basis voor samenwerking tussen gemeenten en Rijk op het gebied van publieke gezondheidszorg¹.
De WPG stelt regels voor de organisatie van de openbare gezondheidszorg, de infectieziektebestrijding en de isolatie van personen die gezondheidsgevaren kunnen opleveren. Ook stelt de wet regels voor de jeugd- en ouderengezondheidszorg.
De verantwoordelijkheden zijn binnen de WPG als volgt verdeeld:

Het Rijk is verantwoordelijk voor het vastleggen van het preventie aanbod in de WPG;
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de lokale invulling en uitvoering;
Zorgorganisaties en professionals dragen de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de zorg; en
Inwoners worden geacht hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor hun gezondheid².

Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO)

De WGBO is op 1 april 1995 in werking getreden (en vervolgens per 1 januari 2020 gewijzigd) en is opgenomen als toevoeging op boek 7, titel 7, afdeling 5 van het Burgerlijk Wetboek (art. 7:446 tot en met 7:468 BW). De wet regelt de relatie tussen hulpverlener en patiënt. De WGBO is alleen van toepassing als er sprake is van handelingen op het gebied van de geneeskunst. Hieronder wordt verstaan alle verrichtingen (inclusief het onderzoeken en het geven van raad) die rechtstreeks betrekking hebben op een persoon om hem van een ziekte te genezen, hem voor het ontstaan van een ziekte te behoeden of zijn gezondheidstoestand te beoordelen.

Waarom is Legal compliance by design belangrijk?

Door het toepassen van Legal compliance by design zal de complexiteit rond de informatievoorziening toenemen. Waarom is het dan toch belangrijk om rekening te houden met de wet- en regelgeving bij het ontwikkelen van de informatievoorziening?

Juridische naleving: Door wet- en regelgeving grondig te analyseren voordat de informatievoorziening ontwikkeld en geïmplementeerd wordt, voldoet de organisatie aan de wettelijke verplichtingen. Dit reduceert risico’s en voorkomt boetes, juridische problemen en reputatieschade.
Bescherming persoonsgegevens: Wet- en regelgeving zoals de WGBO beschermt gevoelige patiëntgegevens. Een goede informatievoorziening zorgt ervoor dat deze gegevens veilig worden beheerd en datalekken voorkomen.
Verhogen vertrouwen: Wanneer medewerkers en patiënten erop kunnen vertrouwen dat hun gegevens zorgvuldig worden beschermd en dat processen voldoen aan de wet, versterkt dit het vertrouwen in de informatievoorziening en de aangeboden zorg. Zowel voor de patiënt , burger als (zorg)professional.
Minimaliseren kosten: Het achteraf aanpassen van de informatievoorziening om te voldoen aan de wet- en regelgeving, kan hoge (onverwachte) kosten met zich meebrengen. Door analyse van de relevante wet- en regelgeving en toepassing in de ontwikkeling van de informatievoorziening, kan dit voorkomen worden.
Gereed voor toekomst: Door niet alleen de huidige wetgeving, maar ook toekomstige ontwikkelingen in de gaten te houden, blijft de organisatie compliant. Zo kan er tijdig aanpassingen gedaan worden in systemen en processen. Dit zal toegepast moeten worden niet alleen tijdens de ontwikkeling van de informatievoorziening, maar ook tijdens beheer.

Conclusie

In het eerste deel van deze artikelenreeks zijn de wettelijke kaders van de infectieziektebestrijding in Nederland geïntroduceerd en is op hoofdlijnen de basis gelegd voor het begrip van de WPG en WGBO. Of de WPG of WGBO van toepassing is op een casus, hangt af van de specifieke context.
Door het toepassen van Legal compliance by design kan wet- en regelgeving proactief geïntegreerd kan worden bij het ontwikkelen van de informatievoorziening. Zo wordt voorkomen dat organisaties niet compliant zijn aan de wet- en regelgeving. Daarbij is het goed om te realiseren dat de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving wordt vergroot wanneer bij het ontwerpen van de wet- en regelgeving al rekening wordt gehouden met de impact op de informatievoorziening.
Het toepassen van Legal compliance by design draagt bij aan de juridische naleving, de bescherming van patiëntgegevens, het vertrouwen van de burger én patiënt en wordt het risico op onverwachte kosten geminimaliseerd. Daarnaast is het belangrijk om tijdens de ontwikkeling en beheer van de informatievoorziening nieuwe wet- en regelgeving goed in de gaten te houden om zo gereed te zijn voor de toekomst.